İslam Respublikasında narkotik cinayətlərinə görə ölüm hökmünün dəyişdirilməsinə baxmayaraq, təkcə bu il beşi qadın olmaqla 116 məhbus edam edilib. Ötən il bu rəqəm cəmi 25 idi.
İnsan haqları mənbələrinin məlumatına görə, bu il İranda ondan çox qadın edam edilib. Bu, insan haqları təşkilatlarının İrandakı ədalətsiz məhkəmə prosesi ilə bağlı narahatlığını artırıb.
Bu qurumların məlumatına görə, İranda edam edilən qadınların əksəriyyəti ərlərini və ya ortaqlarını öldürməkdə təqsirli bilinib. Bu qurumlar İrandakı intiqam qanununu ər tərəfindən məişət zorakılığı kimi işlərin məişət qətli işlərində nəzərə alınmamasının səbəblərindən biri hesab edirlər.
İranın Norveçin paytaxtı Osloda yerləşən insan haqları təşkilatı bu yaxınlarda İranda edam edilən qadınlardan birinin – Susan Rezaeipourun adını açıqlayıb. Qadın noyabrın 26-da ərini qətlə yetirdiyinə görə edam edilib.
İran İnsan Haqları Təşkilatının məlumatına görə, xanım Rezaeipour 6 ildir həbsdədir və onun əri əmisi oğlu olub. Qadının qaynatası əmisi idi. Əmisi onu əfv etməkdən imtina edib və edamı tələb edib. Yeni qanuna görə zərərçəkmiş canini bağışlasa edam ləğv oluna bilər.
Təşkilat məlumatlı mənbəyə istinadən bildirib ki, Rezaeipour etirafında ərinin hadisə baş verən gün günortadan sonra evə sərxoş halda qayıtdığını və onu döydüyünü bildirib. Ərinin qəddarlığına dözə bilməyən qadın ərini öldürüb.
İran İnsan Haqları Təşkilatı təkcə bu il edam edilən ən azı 15 qadının adını qeydə alıb. 2010-cu ildən bəri edam edilən qadınların sayı 170 nəfərdir.
İran İnsan Haqları Təşkilatının direktoru Mahmud Əmiri Müqəddəm qadınların edam edilməsi ilə yanaşı, İranda qadınların hüquqlarının vəziyyəti ilə bağlı çoxsaylı başqa narahatlıqlar da olduğunu vurğulayıb.
Əmiri Moqaddam da edam qanununu beynəlxalq hüquqa zidd hesab edib, çünki bu qanuna görə cəza məsuliyyəti qurbanın ailəsinin üzərinə düşür.
Ən məşhur qadın qisas hadisələrindən biri də Reyhanə Cabbari hadisəsidir. O, dəfələrlə bildirib ki, keçmiş kəşfiyyat məmuru olan qurban ona təcavüz etmək niyyətində olub və Reyhanah tərəfindən öldürülüb. O, dindirmə zamanı işgəncələrə məruz qaldığını da bildirib. Onu xilas etmək üçün beynəlxalq kampaniya başladılıb.
Buna baxmayaraq, bütün daxili və beynəlxalq etirazlara və tənqidlərə baxmayaraq, Reyhanə 2014-cü ilin payızında cəmi 26 yaşında olarkən, qurbanın ailəsi onu bağışlamaq istəmədiyi üçün edam edilib.
Dini ayrı-seçkilik; Qadınların cinayət törətmə səbəbləri
Parisdəki Ölüm Cəzasına Qarşı Birlikdə Dərnəyindən Julia Burbon Fernandez AFB-ə deyib : İranda qadın edamlarının çoxluğunda dini və ayrı-seçkiliyi günahlandırıb. Bir çox edam olunan qadınlar zorlama və ya digər məişət zorakılığı aktlarından özlərini müdafiə etməyə çalışıblar və onlar üçün dözülməz olub.
Bir çox hüquq müdafiəçiləri deyirlər ki, bu halların əksəriyyəti təcrid olunmuş ərazilərdə və cəmiyyətin marginal təbəqələri arasında baş verir.
Vaşinqtondakı Abdul Rahman Boroumand Fondunun həmtəsisçisi Roya Boroumand AFP-yə deyib: “Bu qadınların əksəriyyəti yoxsuldur və ailələri tərəfindən rədd edilib”. “Beləliklə, onlar çox həssasdırlar və əlimizdən uzaqdır.”
Boroumand Fondu İslam Respublikasının hakimiyyəti dövründə qadınların qətl və ya zina cinayətlərinə görə edam edildiyi 100-ə yaxın hadisəni toplayıb. Roya Boroumand deyir ki, bu qadınların əksəriyyəti ya məişət zorakılığına məruz qalıb, ya da erkən nikahın qurbanı olub, ya da İrandakı ağır boşanma şərtlərinə görə öldürülüb.
Narkotik cinayətlərinə görə edam
İran Çindən sonra dünyada ən yüksək edam nisbətinə malikdir. 2017-ci ildə narkotiklə əlaqəli cinayətkarların edam edilməyəcəyinə dair qanun qəbul edilib.Bu səbəbdən edamların sayı bir müddət azalıb, amma yenidən artıb. Təkcə bu il narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsinə görə 100-dən çox insan edam edilib ki, onların da çoxu qadındır.
İran İnsan Haqları Təşkilatının məlumatına görə, narkotiklərlə bağlı qadınların ən son edamlarından biri dekabrın 25-də İsfahanda edam edilən 41 yaşlı Məryəm Xakpur olub. Onun əri də mühakimə olub, ancaq həbs cəzasına məhkum edildi.
Bu təşkilatın hesabatına görə, dekabrın 9-da Kirmanda narkotik cinayətlərinə görə altı nəfər edam edilib, onlardan üçü qadındır. Təşkilat bu il narkotiklə bağlı edam edilən beşi qadın olmaqla ən azı 116 məhbusu siyahıya alır. Ötən il edam edilənlərin sayı 25 nəfər olub.
İnsan haqları fəalları hesab edir ki, İranın məhkəmə sistemi qadınlara qarşı əsaslı diskriminasiyadır. Məsələn, qız uşağı üçün cinayət məsuliyyəti yaşı 9, oğlan uşağı üçün 15 yaşdır.İki qadının şahidliyi bir kişinin şahidliyinə, qadının qan pulu isə kişinin qan pulunun yarısına bərabərdir. .
Burbon Fernandez isə yüksək edamlar qarşısında cəmiyyətin ölüm cəzasına qarşı səfərbər olmasına işarə edir və bunu parlaq nöqtə kimi görür. Ölüm cəzasına qarşı bu ictimai etirazı 2020-ci ildə Berlinaledə Qızıl Ayı qazanan Məhəmməd Rəsulovun “Şeytan yoxdur” filmində görmək olar.
Burbon Fernandes İranda ölüm hökmünə qarşı xalq hərəkatını çox güclü və İslam Respublikası hökumətinin mövqeləri ilə tamamilə zidd hesab edir.
